O co chodzi w upadłości konsumenckiej?

Upadłość konsumencka to postępowanie sądowe przewidziane dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (konsumentów), którzy stali się niewypłacalni. Proces ten umożliwia osobom fizycznym kompleksowe rozwiązanie problemów z nadmiernym zadłużeniem i trudnościami w spłacie długów.

Niewypłacalność oznacza, że dłużnik nie jest w stanie spełnić swoich bieżących zobowiązań finansowych. Np. może mu brakować środków finansowych na jednoczesne sfinansowanie codziennych potrzeb oraz spłatę pożyczki.

Procedura upadłości konsumenckiej pełni dwie główne funkcje:

• oddłużanie niewypłacalnego konsumenta: umorzenie całego lub części jego długów wobec wierzycieli, których konsument nie jest ani nie będzie w stanie spłacić;
• windykację (odzyskanie) należności od niewypłacalnego konsumenta przez jego wierzycieli.

Funkcja oddłużeniowa

Upadłość konsumencka umożliwia zwolnienie konsumenta z długów. W ramach tego procesu dochodzi do umorzenia zobowiązań, które powstały przed ogłoszeniem upadłości i nie zostały uregulowane w trakcie postępowania upadłościowego lub w wyniku wdrożenia planu spłaty. Istnieje również możliwość oddłużenia konsumenta w wyjątkowych sytuacjach, nawet bez konieczności realizacji planu spłaty.

Funkcja windykacyjna

Funkcja ta odnosi się do procesu związanego z dochodzeniem (odzyskiwaniem) należności od niewypłacalnego konsumenta przez jego wierzycieli. Procedura jest wszczynana jedynie w przypadku, gdy konsument faktycznie nie jest w stanie uregulować swoich zobowiązań wobec wierzycieli. Jej celem jest zastąpienie indywidualnych postępowań sądowych i egzekucyjnych jednym, zbiorczym, które ma prowadzić do równoczesnego i sprawiedliwego zaspokojenia roszczeń wszystkich wierzycieli, zarówno tych wymagalnych, jak i tych jeszcze niewymagalnych.

W ramach postępowania upadłościowego, majątek konsumenta jest likwidowany (sprzedawany), a uzyskane środki są następnie przekazywane do zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Syndyk, wyznaczony przez sąd, jest odpowiedzialny za przeprowadzenie likwidacji majątku.

Co daje upadłość konsumencka?

• Oddłużenie: Upadłość to proces, w którym roszczenia wierzycieli są zaspokajane z majątku dłużnika.
• Umorzenie długów: Upadłość konsumencka może prowadzić do umorzenia części lub nawet całego długu. To oznacza, że pewne zobowiązania finansowe zostają anulowane, co pozwala osobie zadłużonej na odzyskanie finansowej równowagi.
• Komfort psychiczny: Proces upadłości zapewnia dłużnikowi większy komfort psychiczny. Po ogłoszeniu upadłości przestają pojawiać się wezwania do zapłaty i kończą się wizyty komornika. Osoba zadłużona może poczuć się w dużej mierze wolna od presji spłacania długów.

Podstawa prawna upadłości konsumenckiej

Przepisy zostały stworzone w celu wsparcia osób fizycznych, które znalazły się w trudnej sytuacji finansowej i mają zaległości w spłacie długów. Celem jest umożliwienie im dostosowania swoich zobowiązań w sposób, który pozwoli zaspokoić jak największą liczbę wierzycieli.

Przepisy dotyczące upadłości konsumenckiej są zawarte w ustawie Prawo upadłościowe z dnia 28.02.2003 r.

Przed aktualnie obowiązującymi zmianami, upadłość konsumencka była regulowana przez nowelizację ustawy z 31.12.2014 r., która zdecydowanie złagodziła zasady jej ogłoszenia (ustawa z dnia 29.08.2014 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz. U. poz. 1306).

W 2019 r. regulacje ponownie zostały zmienione. Mimo że nowelizację uchwalono 30.08.2019 r., to przepisy weszły w życie dopiero 24.03.2020 r.

Przy omawianiu kwestii związanych z upadłością konsumencką ważne jest spojrzenie nie tylko na same aspekty prawne tego zagadnienia, ale również na szerszy kontekst problemu oraz jego genezę, wynikającą z przemian społeczno-gospodarczych. Globalizacja i rozwój sektora bankowego sprawiły, że korzystanie z usług instytucji kredytowych stało się łatwiejsze, co z kolei przyczyniło się do wzrostu konsumpcjonizmu. Społeczeństwo, które dąży do szybkiego i wygodnego stylu życia, często poddaje się presji marketingowej, co skłania do dążenia za nowinkami technologicznymi, ale również do kupowania dóbr luksusowych. Dodatkowo, wzrost dostępności kredytów oferowanych przez banki oraz kuszące propozycje firm pozabankowych przyczyniły się do zwiększenia zadłużenia osób prywatnych. W wielu przypadkach dłużnicy przeceniają swoje możliwości w spłacie zobowiązań i bagatelizują ryzyko związane z zadłużeniem.

Problem zadłużenia osób fizycznych dotyczy nie tylko Polski czy Unii Europejskiej, ale ma charakter globalny. Od lat 90. ub. w. gwałtowny rozwój technologii, IT i przemiany społeczne spowodowały nadmierne zadłużanie się przeciętnych obywateli, wprowadzając ich w spiralę długów. A to często staje się sytuacją bez wyjścia.

Zadłużenie gospodarstw domowych, które nie prowadzą działalności gospodarczej, może osiągnąć taką wysokość, że dłużnicy nie są w stanie go spłacić z bieżących dochodów. Procedury oddłużeniowe, polubowne lub układowe rozwiązanie mają na celu podtrzymaniu egzystencji dłużnika, jego aktywności zawodowej – co ostatecznie poprawia sytuację finansową. Jeśli jednak zadłużenie utrzymuje się przez dłuższy czas i nie jest to tylko chwilowy brak środków, przepisy prawne pozwalają na redukcję części długu. Obserwując te negatywne zjawiska, ustawodawca wprowadził instytucję upadłości konsumenckiej. Jej celem jest udzielenie pomocy osobom fizycznym, nie prowadzącym działalności gospodarczej, poprzez zapewnienie im nowego startu i wyjścia z pułapki zadłużenia.

Podstawy do ogłoszenia upadłości

Decyzja o ogłoszeniu upadłości jest podejmowana przez sąd po stwierdzeniu, że dłużnik nie jest w stanie spłacić swoich zobowiązań oraz po weryfikacji dokumentacji związanej z jego zadłużeniem. Nowelizacja z 24.03.2020 r. usunęła możliwość odrzucenia wniosku o ogłoszenie upadłości z powodu umyślnego doprowadzenia do niewypłacalności lub rażącego niedbalstwa, a także z powodu zaniechania złożenia takiego wniosku przez przedsiębiorcę. W obecnej sytuacji prawnej sąd będzie oceniał, czy wniosek został należycie przygotowany. Konsekwencją posługiwania się danymi niezgodnymi z prawdą jest umorzenie postępowania.

Jak wygląda początek procesu upadłości konsumenckiej?

Proces upadłości konsumenckiej rozpoczyna się dwoma najważniejszymi etapami, które można określić jako:

• postępowanie w sprawie rozpatrzenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej;
• postępowanie po ogłoszeniu upadłości.

Mówiąc prościej – w pierwszym kroku sporządzasz wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej i dołączasz do niego wszystkie wymagane załączniki. Drugi etap zaczyna się od złożenia wniosku o upadłość konsumencką do właściwego sądu upadłościowego. To z kolei rozpoczyna dalszy proces, w ramach którego sąd ocenia treść przygotowanych przez Ciebie dokumentów. W rezultacie tej procedury, sąd może odrzucić lub zaakceptować wniosek. W przypadku akceptacji, wydane zostaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości, co oznacza rozpoczęcie właściwej procedury upadłości konsumenckiej.

Ile trwa proces upadłości konsumenckiej?

W upadłości konsumenckiej wyróżniamy dwa tryby postępowania:

Postępowanie uproszczone

Upadłość konsumencka powinna być szybkim i nieskomplikowanym procesem, dlatego od 2020 r. wprowadzono tzw. konsumenckie uproszczone postępowanie upadłościowe. W tej procedurze sąd ma ograniczoną rolę i zajmuje się tylko najważniejszymi decyzjami, takimi jak ogłoszenie upadłości, ustalenie planu spłaty wierzycieli oraz rozpatrywanie ewentualnych skarg na działania lub zaniechania syndyka.

Postępowanie uproszczone nie powinno trwać dłużej niż 6-8 miesięcy.

Kim jest syndyk?

Syndyk nadzoruje cały proces uproszczonego postępowania, a także jest odpowiedzialny za ewentualną sprzedaż majątku dłużnika, jeśli ten go posiada. W ramach uproszczonego postępowania syndyk przygotowuje również projekt planu spłaty dla wierzycieli dłużnika.

Postępowanie zwykłe

Nie zawsze jest możliwe przeprowadzenie upadłości w trybie uproszczonym. Jeśli sytuacja finansowa dłużnika jest skomplikowana, na przykład prowadził on firmę, ma duży majątek, nieuregulowany status prawny lub ma wielu różnych wierzycieli – to być może postępowanie będzie prowadzone w trybie zwykłym. W tym przypadku rola sądu jest znacznie większa, a postępowaniem kieruje sędzia-komisarz.

Tego rodzaju procedura zazwyczaj trwa co najmniej 1 lub 2 lata.

Kim jest sędzia–komisarz?

Sędzia-komisarz zostaje wyznaczony tylko wtedy, gdy sąd orzeka, że postępowanie upadłościowe dłużnika powinno być prowadzone w zwykłym trybie. To sędzia zawodowy, asesor sądowy lub referendarz sądowy, który będzie nadzorować cały proces. W przeciwieństwiedo syndyka, sędzia-komisarz nie kontaktuje się z dłużnikiem osobiście ani telefonicznie. Jeśli zajdzie potrzeba, będzie przekazywał swoje decyzje w formie oficjalnych postanowień, zarządzeń lub wezwań.

Procedura upadłości konsumenckiej krok po kroku