Kiedy umawiasz się z kimś na remont mieszkania, sprzedaż używanego roweru czy choćby korepetycje – nie zawsze spisujecie wszystko na papierze. Często pada po prostu: „dogadaliśmy się” i tyle. Ale co wtedy, gdy coś pójdzie nie tak? Czy taka ustna umowa w ogóle ma jakąkolwiek moc prawną? Zawarłeś ją i teraz nie wiesz, jak dochodzić swoich praw? Sprawdź nasz poniższy poradnik i poznaj odpowiedzi na te pytania!

Umowa ustna: czym jest?

Najprościej mówiąc, umowa ustna to porozumienie zawarte pomiędzy dwiema lub więcej stronami, które nie zostało spisane, lecz opiera się na ustnym uzgodnieniu warunków. Najważniejsze znaczenie ma tu zgodne oświadczenie woli. Strony muszą bowiem świadomie i jednoznacznie wyrazić chęć zawarcia umowy oraz zgodzić się na jej warunki. Tego rodzaju porozumienia mogą dotyczyć zarówno codziennych, błahych spraw, np. umówienia się na drobną przysługę, jak i poważniejszych zobowiązań, takich jak zlecenia usług czy wypożyczenie przedmiotów. 

Czy umowa ustna jest ważna według przepisów prawa?

Dla wielu osób może to być nieintuicyjne. W świetle przepisów polskiego prawa jednak umowa ustna jest w większości przypadków równie ważna jak umowa zawarta na piśmie. Kodeks cywilny nie nakłada ogólnego obowiązku spisywania każdej umowy – co oznacza, że forma pisemna nie jest warunkiem jej ważności. 

Ustawa przewiduje jednak wyjątki od tej reguły, które dotyczą przede wszystkim bardziej złożonych stosunków prawnych lub takich, które pociągają za sobą poważniejsze konsekwencje. Przykładem może być tu chociażby umowa sprzedaży nieruchomości. Dla jej ważności wymagana jest forma aktu notarialnego, bez której transakcja jest nieważna. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku niektórych umów majątkowych między małżonkami czy testamentów. W pozostałych przypadkach – od pożyczki między znajomymi, przez umowę o dzieło, aż po zlecenie – forma ustna w zupełności wystarcza, o ile da się udowodnić, że strony rzeczywiście doszły do porozumienia.

Umowa ustna w Kodeksie cywilnym – jakie przepisy regulują jej ważność?

Podstawą prawną dla uznania umowy ustnej za ważną jest art. 60 Kodeksu cywilnego. Przepis ten mówi, że osoba może złożyć oświadczenie woli w dowolny sposób – nie tylko na piśmie, ale także ustnie, a nawet poprzez konkretne zachowanie (tzw. czynność konkludentną), które jednoznacznie wyraża zamiar zawarcia umowy.

Oznacza to, że jeśli dwie osoby wyrażają zgodę na konkretne warunki – niezależnie od tego, czy robią to podczas rozmowy telefonicznej, twarzą w twarz, czy gestem – i dojdzie między nimi do wymiany świadczeń, w świetle prawa taka umowa jest skuteczna. Oczywiście w przypadku sporu sądowego może pojawić się trudność z udowodnieniem jej treści lub faktu jej zawarcia. Dlatego też w praktyce często zaleca się zachowanie dowodów, takich jak e-maile, SMS-y czy świadkowie. Niemniej jednak sama forma ustna, zgodnie z przepisami, nie umniejsza ważności zawartego porozumienia.

Umowa ustna – jak udowodnić jej istnienie i treść w przypadku sporu?

Tu właśnie zaczynają się schody. Choć umowa ustna jest w świetle prawa w pełni ważna, to jej egzekwowanie w praktyce może nastręczać trudności, szczególnie jeśli dojdzie do konfliktu między stronami. Głównym problemem jest tu brak fizycznego dokumentu, który potwierdzałby zawarte ustalenia. W sytuacji sporu sądowego to osoba, która dochodzi swoich praw – czyli najczęściej strona pokrzywdzona niewywiązaniem się z umowy – musi udowodnić nie tylko fakt zawarcia umowy, ale również jej treść i warunki, na które się umówiono.

W praktyce oznacza to konieczność zebrania i przedstawienia różnego rodzaju dowodów, które pośrednio lub bezpośrednio potwierdzą istnienie zobowiązania. Mogą to być między innymi:

• zeznania świadków, którzy byli obecni przy rozmowie lub choćby słyszeli fragmenty ustaleń. To bardzo pomocne, zwłaszcza jeśli są to osoby obiektywne, niepowiązane z żadną ze stron;
• korespondencja mailowa lub SMS-owa, która potwierdza warunki umowy. Nawet krótka wymiana wiadomości może posłużyć jako dowód, że doszło do uzgodnień i że druga strona była ich świadoma;
• nagrania rozmów, o ile zostały wykonane zgodnie z obowiązującym prawem. Nagranie może stanowić mocny dowód, pod warunkiem że nie narusza przepisów dotyczących ochrony prywatności;
• potwierdzenia przelewów bankowych lub inne dokumenty finansowe, które pokazują, że jedna ze stron wykonała określoną część umowy (np. zapłaciła zaliczkę, przelała wynagrodzenie, zapłaciła za usługę).

Oczywiście im więcej dowodów uda się zebrać, tym lepiej – sąd będzie oceniał ich wiarygodność w kontekście całokształtu sprawy. Warto też pamiętać, że przy umowach ustnych kluczową rolę odgrywa precyzja w dokumentowaniu wszelkich kontaktów i ustaleń. Dlatego nawet jeśli strony zawarły umowę ustnie, warto później potwierdzić jej warunki, na przykład w wiadomości e-mail lub SMS. To może okazać się bezcenne w przypadku jakichkolwiek nieporozumień czy problemów z wyegzekwowaniem zobowiązań.

Umowa ustna a brak zapłaty – jak dochodzić swoich praw?

Brak zapłaty to najczęstszy problem przy umowach ustnych. Jeśli np. wykonałeś zlecenie, a klient nie płaci, możesz dochodzić swoich roszczeń w sądzie. Pod warunkiem jednak, że jesteś w stanie udowodnić, iż doszło do umowy i że wykonałeś swoją część.

Warto wtedy zebrać wszystkie możliwe dowody – od wiadomości po potwierdzenia wykonanych prac – i rozważyć skorzystanie z pomocy prawnika. W przypadku mniejszych kwot możesz też złożyć pozew w uproszczonym postępowaniu cywilnym.

Czy umowa ustna jest tak samo ważna jak umowa pisemna według prawa?

Z prawnego punktu widzenia – tak, umowa ustna może być tak samo ważna i wiążąca jak umowa pisemna, o ile nie zachodzi sytuacja, w której prawo wymaga szczególnej formy (np. aktu notarialnego). Kodeks cywilny dopuszcza zawieranie umów w dowolnej formie – ustnej, pisemnej, elektronicznej czy nawet dorozumianej, czyli wynikającej z zachowania stron. Oznacza to, że jeśli dwie osoby zgodnie wyrażają swoją wolę zawarcia umowy, to taka umowa w świetle prawa obowiązuje – niezależnie od tego, czy została spisana, czy tylko wypowiedziana słownie.

Jednak mimo tej formalnej równości, w praktyce umowa pisemna daje zdecydowanie większe poczucie bezpieczeństwa. Zwłaszcza gdy w grę wchodzą znaczne kwoty, skomplikowane warunki współpracy, długoterminowe zobowiązania lub ryzyko sporu. Spisanie umowy – choćby w najprostszej formie, nawet ręcznie czy mailem – stanowi solidny dowód na to, co dokładnie zostało uzgodnione. W razie nieporozumienia, opóźnień lub niewywiązania się z obowiązków przez jedną ze stron, dokument pisemny może przesądzić o wyniku sprawy sądowej. Pozwala on bowiem jasno określić prawa i obowiązki stron, terminy, wynagrodzenie, zakres pracy. A to wszystko może mieć znaczenie, gdy trzeba udowodnić swoje racje.

Warto więc traktować pisemną formę nie jako wyraz braku zaufania. To również zdroworozsądkowy krok w stronę przejrzystości i zabezpieczenia interesów obu stron. Nawet jeśli wszystko wydaje się oczywiste i dogadane, a relacje z drugą stroną są dobre – życie pisze różne scenariusze, a dobra umowa potrafi oszczędzić wielu problemów.

Podsumowanie

Umowa ustna, choć często niedoceniana, w świetle polskiego prawa jest równie ważna co umowa pisemna. Największym wyzwaniem przy jej późniejszym egzekwowaniu jest jednak udowodnienie zawartych warunków. Dlatego, choć jest ona skuteczna, warto dla własnego bezpieczeństwa potwierdzać jej warunki na piśmie – nawet w wiadomości tekstowej. Miej to na uwadze, a nic Cię nie zaskoczy.