Czasem życie układa się tak, że długi stają się naszą codziennością. Bywa również, że zamiast spłacać własne zobowiązania, zaczynamy odpowiadać za czyjeś – w ten sposób dochodzi właśnie do przejęcia długu. Czym jest dokładnie ten mechanizm, jakie ma skutki, i kiedy szczególnie warto zachować ostrożność? Sprawdź nasz poniższy poradnik, który rozwieje Twoje wątpliwości!

Co to jest i jakie są jego konsekwencje przejęcia długu?

Przejęcie długu to sytuacja, w której osoba trzecia zobowiązuje się do spłaty zadłużenia pierwotnego dłużnika. Przykładowo, może to nastąpić, gdy sprzedajesz nieruchomość obciążoną kredytem hipotecznym, a nabywca zgadza się przejąć spłatę kredytu.

Najważniejszą konsekwencją przejęcia długu jest zmiana osoby zobowiązanej do zapłaty. Pierwotny dłużnik zostaje zwolniony z odpowiedzialności, a nowy dłużnik wchodzi na jego miejsce. Warto pamiętać, że przejęcie długu wymaga zgody wierzyciela, czyli osoby, której pieniądze są należne. Bez takiej zgody umowa między dłużnikami nie wywoła skutków prawnych wobec wierzyciela.

Rodzaje przejęcia długu

W praktyce prawniczej wyróżnia się dwa podstawowe mechanizmy związane ze zmianą sytuacji dłużnika wobec wierzyciela i jest to umowa przejęcia długu lub umowa przystąpienia do długu.

1. Umowa przejęcia długu

W przypadku umowy przejęcia długu nowy dłużnik całkowicie zastępuje dotychczasowego dłużnika. Oznacza to, że po zawarciu umowy (i po uzyskaniu zgody wierzyciela), pierwotny dłużnik zostaje zwolniony z obowiązku spłaty, a cały ciężar zobowiązania przechodzi na nową osobę lub podmiot.

Mechanizm ten jest stosowany np.:

• przy sprzedaży nieruchomości obciążonej hipoteką,
• w ramach podziału majątku po rozwodzie,
• w procesach sukcesji biznesowej lub reorganizacji spółek.

2. Umowa o przystąpienie do długu

Alternatywnym rozwiązaniem jest umowa o przystąpienie do długu. W tym przypadku nowy dłużnik nie zastępuje, lecz dołącza do pierwotnego dłużnika i odpowiada za zobowiązanie solidarnie z nim. Oznacza to, że od momentu przystąpienia wierzyciel może dochodzić całości lub części długu od dowolnego z dłużników — zarówno pierwotnego, jak i nowego.

Ten mechanizm stosuje się często:

• w relacjach rodzinnych (np. dzieci przystępują do kredytu rodziców),
• przy współfinansowaniu inwestycji (np. wspólnicy wspólnie odpowiadają za kredyt),
• w procesach zabezpieczenia spłaty (np. gdy bank wymaga dodatkowego dłużnika dla większego bezpieczeństwa transakcji).

Przejęcie długu a cesja wierzytelności – jak te procesy wpływają na zobowiązania?

Choć brzmią podobnie, cesja wierzytelności i przejęcie długu to dwa odrębne mechanizmy prawne, które mają różny wpływ na relacje między stronami umowy.

Cesja wierzytelności polega na zmianie wierzyciela. Osoba uprawniona do otrzymania zapłaty (cedent) przekazuje swoje prawo innej osobie (cesjonariuszowi). Dłużnik nadal spłaca zobowiązanie, ale na rzecz nowego wierzyciela. Z punktu widzenia dłużnika zmienia się więc podmiot, któremu dokonuje płatności, natomiast warunki samego długu (np. jego wysokość czy termin spłaty) co do zasady pozostają niezmienione.

Przejęcie długu polega na zmianie osoby zobowiązanej do spłaty długu. Wierzyciel pozostaje ten sam, ale spłacający dług jest już kimś innym. Nowy dłużnik wstępuje w prawa i obowiązki pierwotnego dłużnika, który – za zgodą wierzyciela – może zostać z długu zwolniony.

Znajomość tej różnicy jest istotna, ponieważ wpływa na to, z kim i na jakich zasadach zawierasz umowy, kto ma prawo egzekwować zobowiązanie, a także kto formalnie odpowiada za jego spłatę. Dla bezpieczeństwa prawnego warto zawsze precyzyjnie ustalać, z którym mechanizmem mamy do czynienia, aby uniknąć nieporozumień lub nieświadomego narażenia się na dodatkowe ryzyka.

Przejęcie długu – skutki podatkowe dla dłużnika i nowego wierzyciela

Jeżeli już decydujesz się na przejęcie długu, koniecznie miej na uwadze potencjalne konsekwencje podatkowe tej operacji. Dla nowego dłużnika przejęcie długu najczęściej nie wiąże się z bezpośrednimi skutkami podatkowymi — samo przyjęcie zobowiązania do spłaty cudzego długu co do zasady jest neutralne podatkowo. Nowy dłużnik będzie zobowiązany do uregulowania długu, ale to działanie nie powoduje powstania u niego przychodu ani obowiązku podatkowego.

Inaczej może wyglądać sytuacja pierwotnego dłużnika. Uwolnienie się od zobowiązania może w niektórych przypadkach zostać uznane przez organy podatkowe za przychód. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy dług zostaje przejęty nieodpłatnie lub w ramach darowizny. Wówczas wartość umorzonego lub przejętego zobowiązania może stanowić podstawę do naliczenia podatku dochodowego.

W zależności od okoliczności (np. relacji między stronami, rodzaju długu, formy rozliczenia), skutki podatkowe mogą się istotnie różnić. Dlatego przed zawarciem umowy przejęcia długu warto zawsze skonsultować się z doradcą podatkowym lub prawnikiem, aby uniknąć nieoczekiwanych niespodzianek w przyszłości, np. wezwania do zapłaty podatku od umorzonego długu.

Notarialne przejęcie długu – kiedy jest wymagane?

Przejęcie długu nie zawsze wymaga wizyty u notariusza, jednak są sytuacje, gdy jest to konieczne. Dotyczy to przede wszystkim przejęcia zobowiązań związanych z nieruchomościami. Jeżeli dług dotyczy na przykład kredytu hipotecznego, umowa przejęcia długu powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. W ten sposób masz pewność, że cały proces przebiegnie zgodnie z prawem, a twoje interesy będą zabezpieczone.

Przejęcie długu bez zgody wierzyciela – czy to możliwe i jakie są ryzyka?

Teoretycznie przejęcie długu bez zgody wierzyciela jest niemożliwe. W praktyce jednak zdarzają się sytuacje, kiedy ktoś próbuje to zrobić na własne ryzyko. Bez akceptacji wierzyciela pierwotny dłużnik nadal pozostaje odpowiedzialny za zobowiązanie, a nowy dłużnik odpowiada jedynie wobec pierwszego dłużnika, nie zaś bezpośrednio wobec wierzyciela. Jest to bardzo ryzykowna sytuacja dla wszystkich stron, która może prowadzić do sporów sądowych i dodatkowych kosztów.

Czy przejęcie długu się opłaca?

Przejęcie długu może być korzystnym rozwiązaniem – zarówno dla nowego dłużnika, jak i dla pierwotnego dłużnika oraz wierzyciela. Jednak każda sytuacja wymaga indywidualnej analizy.

Kiedy się opłaca?

• Gdy transakcja jest częścią większego rozliczenia (np. kupujesz nieruchomość z kredytem hipotecznym).
• Gdy przejęcie długu jest elementem podziału majątku w rodzinie (np. w przypadku rozwodu lub spadku).
• Gdy nowy dłużnik uzyska korzystniejsze warunki spłaty.

Kiedy należy być ostrożnym?

• Gdy sytuacja finansowa nowego dłużnika jest niepewna.
• Gdy przejęcie długu odbywa się bez pełnej zgody wierzyciela lub bez rzetelnego zabezpieczenia interesów.
• Gdy skutki podatkowe nie są jasne.

Podsumowanie

Przejęcie długu to rozwiązanie, które może przynieść wiele korzyści, ale również obciążyć nowego dłużnika obowiązkami, których wcześniej nie przewidział. Nie ryzykuj — podchodź do takiej transakcji z rozwagą, dokładnie analizując jej skutki prawne i podatkowe. Zawsze staraj się uzyskać zgodę wierzyciela oraz, jeśli sytuacja tego wymaga, zawieraj umowy w formie aktu notarialnego. Dzięki temu unikniesz niepotrzebnych kłopotów, a przejęcie długu będzie dla ciebie jasnym i bezpiecznym rozwiązaniem.

FAQ

Czy można przejąć dług bez zgody wierzyciela?

Nie. Zasadniczo skuteczne przejęcie długu wymaga zgody wierzyciela. Bez niej nowy dłużnik nie staje się stroną zobowiązania wobec wierzyciela, a pierwotny dłużnik wciąż odpowiada za spłatę długu.

Czym różni się przejęcie długu od przystąpienia do długu?

Przejęcie długu oznacza całkowitą zmianę osoby zobowiązanej do spłaty — nowy dłużnik zastępuje pierwotnego. Z kolei w przypadku przystąpienia do długu nowy dłużnik współodpowiada za zobowiązanie razem z dotychczasowym dłużnikiem — obaj odpowiadają solidarnie.

Czy przejęcie długu jest opłacalne?

To zależy od konkretnej sytuacji. Może być opłacalne np. w ramach transakcji kupna nieruchomości, podziału majątku lub przy restrukturyzacji firmy. Zawsze jednak warto dokładnie przeanalizować skutki prawne i podatkowe takiego działania.

Czy przejęcie długu rodzi obowiązek podatkowy?

Dla nowego dłużnika samo przejęcie długu zwykle jest neutralne podatkowo. Natomiast dla pierwotnego dłużnika, który zostaje zwolniony z zobowiązania, może powstać przychód podlegający opodatkowaniu, zwłaszcza jeśli przejęcie długu ma charakter darowizny.

Czy umowa przejęcia długu musi być zawarta u notariusza?

Nie zawsze. Wizyta u notariusza jest wymagana głównie wtedy, gdy dług dotyczy zobowiązań związanych z nieruchomością (np. kredyt hipoteczny). W innych przypadkach wystarczy forma pisemna, choć dla bezpieczeństwa warto skonsultować się z prawnikiem.

Czy można cofnąć przejęcie długu?

Po skutecznym zawarciu umowy przejęcia długu (za zgodą wierzyciela) cofnięcie takiej transakcji wymagałoby zgody wszystkich stron: wierzyciela, pierwotnego dłużnika i nowego dłużnika. Nie jest to proces automatyczny ani prosty.